Sokograd je srednjevekovni grad – tvrđava po kome je Sokobanja dobila ime. Nalazi se na oko 2 km od centra banje, na samoj steni iznad kanjona reke Moravice.
Prema predanju, naziv je dobio po zanimanju svojih gospodara, koji su se bavili dresiranjem sokolova. Da su ove ptice bile veoma cenjene potvrđuje i podatak da se i porez tada plaćao u dresiranim sokolovima, a bio je poznat pod imenom „sokolarina“.
Iako se Sokograd nalazi na veoma nepristupačnom terenu, zbog izuzetne istorijske vrednosti, kao i prelepog pogleda koji se pruža sa zidina utvrđenja, spada u jedno od najpoznatijih izletišta, te ne čudi što mnogi turisti prilikom rezervacije smeštaja u Sokobanji traže i informacije o ovom lokalitetu.
Kada je nastao Sokograd?
Nije moguće utvrditi tačnu godinu zidanja. Ipak, istoričari smatraju da je izgrađen krajem 13. i početkom 14. veka na temeljima rimske tvrđave. Naime, arheološki podaci govore da je postojala tvrđava još u 5. veku, gde je u doba vizantijskog cara Justinijana služila za odbranu od upada Avara i Slovena u dublje delove srpske teritorije.
Istraživanja ukazuju da je utvrđenje postojalo i u 12. veku. Naime, Stefan Nemanja je, prilikom proterivanja Bogumila, 1172. godine osvojio Sokograd, tako da je postao deo Srpske srednjovekovne države.
Krajem 14. veka osvojili su ga Turci, da bi već početkom narednog veka bio i razoren u borbama za turski presto. Sve se dogodilo kada se 1412. godine sokolski i svrljiški beg Hamza odmetnuo od turske vlasti, te je Bajazitov sin, sultan Musa, poznatiji kao Musa Kesedžija, ugušio pobunu, uništivši pri tom deo grada.
Nakon Turaka Sokograd je osvajan od strane Srba i Austrijanaca u 17. veku, a 1808. godine bio je i privremeno pod vlašću hajduk Veljka Petrovića, koji je, ujedno, i poslednji gospodar grada. Posle njegovog osvajanja Sokograd je ostao u ruševinama koje i danas stoje kao svedočanstvo istorije.
Romeo i Julija Sokograda
Za Sokograd se vezuju brojne legende. Među njima najviše pažnje i danas privlači priča o zabranjenoj ljubavi ćerke gospodara Sokograda, Lepterije i sina gospodara i zapovednika Vrmdžanskog grada, Župana.
Dva gospodara bila su u stalnom sukobu oko teritorija, te je zaljubljeni par znao da očevi neće da odobre njihovu ljubav. Zbog toga su odlučili da Lepterija pobegne kod Župana.
Iako je mladić došao u dogovoreno vreme i Lepterija uspela da se iskrade kroz tajni prolaz, njen otac je saznao za plan dvoje mladih, te je poslao poteru da ih stigne. Vojnici su pogubili Lepteriju, a Župan je od prevelike tuge izvršio samoubistvo skočivši u najdublji vir Moravice.
Po mladoj devojci deo ispod grada dobio je ime Lepterija, dok je vir na reci nazvan po mladiću.
Šta možete videti danas u Sokogradu?
Sokograd se sastojao od 2 dela. Donji grad, pod imenom „Podgrađe“ bio je naseljen stanovnicima i robovima. Iz njega se, kroz kulu „Motrilju“ ulazilo u gornji grad, gde su živeli gospodar i vojnici. Gospodar je živeo u glavnoj kuli, koja se zvala „Donžon“ i nalazila se u centralnom delu grada, na nepristupačnom uzvišenju.
Nažalost, veći deo donjeg grada je porušen, dok je od gornjeg grada očuvana kula sa puškarnicama, kao i 2 kule koje imaju otvore za topove, a međusobno su povezane bedemom. U ovom delu možete videti i cisternu za vodu i ostatke cevi od keramike koje su služile za dovod kišnice.
Kako stići do Sokograda?
Apartmani u Sokobanji, Sunčani Breg nalaze se u blizini parka Banjica, odakle će vas put odvesti do izletišta Lepterija. Naićićete na crkvu Svete Marije koja je izgrađena na temeljima crkve iz 14. veka. Preko puta crkve nalazi se drveni most koji vodi do prirodnog fenomena – Bogorodice u steni. Prema legendi, u ovoj steni se Bogorodica sakrila bežeći od Rimljana.
Šetnju nastavite stazom gde će vas sačekati netaknuta priroda sa obiljem zelenila i čistom rečnom vodom. Duž staze su klupice tako da se možete odmoriti. Idući dalje, ugledaćete znak za čuvenu hajduk Veljkovu pećinu, a zatim i izvor pijaće vode, Vodomar. Sa ovog mesta videćete zidine starog grada.
Ukoliko planirate da svoje slobodne dane provedete u Sokobanji, rezervišite na vreme apartmane Sunčani Breg.